Nie ulega wątpliwości, że najbardziej rozpowszechnioną formą współpracy pomiędzy software house’em a zatrudnionym w nim programistą jest zawarcie umowy B2B. To umowa, w ramach której programista świadczy pracę w zakresie prowadzonej przez siebie działalności, wystawiając fakturę na koniec miesiąca. Należy jednak pamiętać, że umowa B2B jest niczym innym jak umową cywilnoprawną. Umowa ta w zależności od treści jej postanowień może zostać zakwalifikowana jako umowa o świadczenie usług lub umowa o dzieło, a nawet jako umowa o pracę. Poniżej wskazujemy na kluczowe aspekty, które wymagają świadomego i przemyślanego określenia w umowie. Sposób ich zredagowania ma bowiem istotne znaczenie dla prawidłowej kwalifikacji prawnej umowy.

Jeszcze tytułem wprowadzenia należy wskazać, że kwalifikacja prawna umowy (tj. ocena czy jest to umowa o świadczenie usług, umowa o dzieło czy umowa o pracę) wpływa na to, jakie przepisy będą miały zastosowanie np. do oceny kwestii, które nie zostały uregulowane w umowie. Determinuje również obowiązki podatkowe i składkowe ciążące na software house. Na rynku występuje tendencja do preferowania umowy o dzieło z uwagi na nieobjęcie jej obowiązkiem odprowadzania składek na ubezpieczenie społeczne. Rozwiązanie takie istotnie obniża koszty współpracy. Trzeba być świadomym, że błędne uznanie umowy za umowę o dzieło może zostać zakwestionowane w czasie kontroli ZUS. Skutkuje to określeniem obowiązku zapłaty zaległych składek od takiej umowy, wraz z odsetkami.

Prawa i obowiązki stron umowy

Postanowienia określające wzajemne świadczenia stron należą do najważniejszych elementów umowy nie tylko z uwagi na okoliczność, że opisują działania, do jakich zobowiązuje się każda ze stron w ramach wykonywania umowy, ale stanowią również wskazówkę, w jaki sposób należy interpretować całość umowy. Wbrew pozorom nie należy zaś nadawać istotnego znaczenia tytułowi umowy, ponieważ nie ma on wpływu na jej prawną kwalifikację.

Świadczenia stron

Szczególne znaczenie ma okoliczność, czy strony w danym przypadku umawiają się na osiągnięcie określonego rezultatu (stworzenie określonego komponentu oprogramowania, konkretnej aplikacji, elementów graficznych lub słowno-graficznych portalu internetowego, etc.) czy podejmowanie określonych działań w formule ciągłej, gdzie nie da się wyodrębnić żadnego konkretnego rezultatu (typowym przykładem będzie świadczenie usług utrzymania danego oprogramowania, które zazwyczaj obejmują działania polegające na serwisowaniu oprogramowania, jego aktualizacji, usuwaniu usterek i nadawanie im określonych priorytetów zgodnie z zasadami określonymi w umowie oraz świadczenie stałego doradztwa technicznego). Umowa o dzieło jest możliwa do zastosowania tylko tam, gdzie strony umawiają się na osiągnięcie konkretnego rezultatu. Należy wskazać, że w przypadku umów IT często rezultat ten jest niemożliwy do przewidzenia w momencie zawierania umowy. Naturalnie przekłada się to na brak możliwości dokładnego opisania go w umowie.

Umowa ramowa?

W praktyce często jest również tak, że umowa łącząca software house z programistą ma charakter umowy ramowej. W ramach takiej umowy programiście zlecane są poszczególne zadania za pośrednictwem programu do zarządzania projektami w metodologii scrum. Taka umowa ramowa również będzie miała charakter raczej umowy starannego działania. Zgodnie bowiem z orzecznictwem, powtarzalne wykonywanie „mini-dzieł” stanowi przejaw ciągłego świadczenia usług.

Przykładowo, w wyroku z dnia 11 października 2018 r. Sąd Apelacyjny w Szczecinie (sygn. III AUa 622/17) stwierdził, iż:

„[r]ealizacja oznaczonego dzieła jest zwykle określonym procesem wykonawczym, o możliwym do wskazania momencie początkowym i końcowym, którego celem jest doprowadzenie do weryfikowalnego i jednorazowego rezultatu, zdefiniowanego przez strony w momencie zawierania umowy. Z przedstawioną definicją, co do zasady nie koresponduje wykonywanie kolejnych czynności, w systemie pracy ciągłej w pewnym cyklu profesjonalnej działalności zlecającego pracę. Szereg kolejnych czynności, które składają się na zorganizowany cykl produkcyjny, nawet gdy prowadzi do wymiernego efektu, nie może być rozumiany jako jednorazowy rezultat i kwalifikowany jako realizacja umowy o dzieło. Przedmiotem umowy o dzieło nie może być bowiem osiąganie kolejnych, bieżąco wyznaczanych rezultatów; w tym senesie nie może istnieć ciąg tzw. małych dzieł składających się na końcowy efekt, za który odpowiedzialność przyjmuje zlecający pracę. Tego rodzaju czynności są charakterystyczne dla umowy o świadczenie usług, którą definiuje obowiązek starannego działania – starannego i cyklicznego wykonywania umówionych czynności.”

Wyrok ten został wydany w sprawie płatnika będącego spółką z o.o. prowadzącą działalność gospodarczą w obszarze realizacji projektów informatycznych.

Umowa o pracę?

W kontekście zaś ryzyka uznania umowy za umowę o pracę, należy zadbać, by w rzeczywistości działania programisty miały charakter niezależny. Związanie programisty poleceniami co do sposobu wykonywania umowy stwarza ryzyko uznania, że w istocie działania programisty są wykonywane w warunkach podporządkowania i pod kierownictwem software house’u, co w konsekwencji może doprowadzić do przekwalifikowania umowy na umowę o pracę.

Należy podkreślić, że każda umowa wymaga odrębnej oceny w kontekście całokształtu okoliczności faktycznych, w celu dokonania jej prawidłowej prawnej kwalifikacji.

Wynagrodzenie

W praktyce często stosuje się zobowiązanie programisty do wystawienia faktury VAT na koniec każdego miesiąca. Na tej podstawie software house wypłaca programiście z góry ustalone miesięczne wynagrodzenie. Taki sposób rozliczenia jest charakterystyczny dla umowy o świadczenie usług. Cechą charakterystyczną umowy o dzieło jest zaś obowiązek zapłaty wynagrodzenia po dokonaniu odbioru dzieła. Przez odbiór dzieła należy rozumieć weryfikację przez zamawiającego czy dzieło odpowiada wymogom wskazanym w umowie. Wiąże się to z tym, że w przypadku umowy o dzieło ekonomiczna odpowiedzialność za osiągnięcie rezultatu spoczywa na wykonawcy dzieła. W przypadku umowy o dzieło obowiązek zapłaty wynagrodzenia jest zatem niepewny i uzależniony od stworzenia dzieła zgodnego z umową. Zagwarantowane miesięczne wynagrodzenie w określonej wysokości zbliża zatem umowę do umowy o świadczenie usług i umowy o pracę. Takie rozwiązanie przerzuca bowiem ekonomiczną odpowiedzialność za działania programisty na software house.

Prawa własności intelektualnej

Każda umowa z programistą musi zawierać klauzulę przeniesienia majątkowych praw autorskich do utworów stworzonych przez programistę w ramach umowy. W świetle prawa to programista jest bowiem twórcą wszelkich utworów stworzonych przez siebie w ramach wykonywania umowy. Bez skutecznego nabycia majątkowych praw autorskich software house nie będzie miał możliwości legalnego czerpania korzyści z wytworzonego przez programistę oprogramowania. Nie będzie mógł zatem przenieść majątkowe prawa autorskie do oprogramowania na klienta lub udzielić klientowi licencji do tego oprogramowania. Działanie takie stanowiłoby naruszenie majątkowych praw autorskich przysługujących twórcy (programiście). Teoretycznie taka umowa możliwa jest do odtworzenia na dalszym etapie współpracy.

Należy jednak mieć na względzie, że sytuacja skomplikuje się gdy pomiędzy stronami zaistnieje spór. Często twórcy w takich sytuacjach żądają również dodatkowego wynagrodzenia za przeniesienia praw. Dlatego warto jest zadbać o to już przy rozpoczęciu współpracy poprzez jasne wskazanie, że wynagrodzenie z tytułu przeniesienia majątkowych praw autorskich zawiera się w wynagrodzeniu z tytułu świadczenia usług lub stworzenia dzieła.

Pola eksploatacji

Obligatoryjnym elementem takiej klauzuli jest wyliczenie pól eksploatacji, na jakich następuje przeniesienie majątkowych praw autorskich. Przykładowy katalog pól eksploatacji dotyczący programów komputerowych znajduje się w ustawie o prawach autorskich i prawach pokrewnych i obejmuje:

  • prawo do trwałego lub czasowego zwielokrotnienia programu komputerowego w całości lub w części jakimikolwiek środkami i w jakiejkolwiek formie; w zakresie, w którym dla wprowadzania, wyświetlania, stosowania, przekazywania i przechowywania programu komputerowego niezbędne jest jego zwielokrotnienie, czynności te wymagają zgody uprawnionego;
  • prawo do tłumaczenia, przystosowywania, zmiany układu lub jakichkolwiek innych zmian w programie komputerowym, z zachowaniem praw osoby, która tych zmian dokonała;
  • prawo do rozpowszechniania, w tym użyczenia lub najmu, programu komputerowego lub jego kopii.

Osobiste prawa autorskie

Powyższe uwagi dotyczą wyłącznie przeniesienia majątkowych praw autorskich. Zgodnie z polskim prawem oprócz majątkowych praw autorskich twórcy przysługują również prawa osobiste, które mają charakter niezbywalny. W odniesieniu do tej wiązki uprawnień standardową praktyką kontraktową jest przewidzenie w umowie zobowiązania twórcy do niewykonywania osobistych praw autorskich. Zobowiązanie takie zaleca się zabezpieczyć karą umowną. Przez karę umowną należy rozumieć zobowiązanie do zapłaty określonej kwoty pieniężnej w razie naruszenia zobowiązania do niewykonywania osobistych praw autorskich. Takie postanowienie istotnie ułatwia ewentualne sądowe dochodzenie odszkodowania, ponieważ powód nie musi wówczas dowodzić wysokości szkody.

IP a umowa o pracę

W przypadku stworzenia utworu stanowiącego program komputerowy, w ramach stosunku pracy majątkowe prawa autorskie przysługują pracodawcy. Regulację tę należy interpretować jako odstępstwo od zasady, zgodnie z którą majątkowe prawa autorskie do utworu przysługują twórcy. Jest to przykład tzw. pierwotnego nabycia majątkowych praw autorskich. Z punktu widzenia software house’u jest to rozwiązanie korzystne. Majątkowe prawa autorskie do programów komputerowych, wytworzonych przez programistę w ramach stosunku pracy, przysługują automatycznie software house jako pracodawcy. Inaczej będzie w przypadku utworów niebędących programami komputerowymi – prawa do nich przechodzą na pracodawcę zasadniczo dopiero z chwilą ich przyjęcia.

Podwyższone koszty uzyskania przychodów

W celu skorzystania z możliwości przyjęcia dla programisty podwyższonych kosztów uzyskania przychodu przewidzianej w przepisach o PIT, należy jednak zasadę pierwotnego nabycia praw przez pracodawcę wyłączyć. Warunkiem zastosowania tej preferencji podatkowej jest transfer majątkowych praw autorskich, zaś w przypadku nabycia pierwotnego do takiego transferu nie dochodzi. W umowie należy zatem wprost wskazać, np. że majątkowe prawa autorskie do programów przechodzą z chwilą przyjęcia przez pracodawcę. Jest to rozwiązanie korzystne dla obu stron. Dla programisty, ponieważ zmniejsza wysokość podatku dochodowego do zapłaty oraz dla software house’u, ponieważ pozwala wypłacać wyższe wynagrodzenie pracownikom.

Właściwa forma

W celu zapewnienia skutecznego przeniesienia majątkowych praw autorskich należy również pamiętać o obowiązku zachowania właściwej formy dla umowy. W przeciwnym razie klauzula przeniesienia majątkowych praw autorskich będzie nieważna. Obowiązek zachowania formy szczególnej dotyczy przeniesienia majątkowych praw autorskich oraz udzielenia licencji wyłącznej. W tych przypadkach należy zachować formę pisemną. Forma pisemna oznacza złożenie odręcznego podpisu na papierowym egzemplarzu umowy lub podpisanie umowy kwalifikowanym podpisem elektronicznym. Kwestia ta staje się szczególnie istotna w obliczu popularyzowania się podpisywania umów za pośrednictwem aplikacji typu DocuSign. Złożenie podpisu za pośrednictwem DocuSign nie zawsze będzie bowiem spełniało wymogi kwalifikowanego podpisu elektronicznego. Złożenie „zwykłego” (niepotwierdzonego certyfikatem kwalifikowanym) podpisu elektronicznego na umowie zawierającej klauzulę np. przeniesienia majątkowych praw autorskich będzie skutkowało jej nieważnością.

Zakończenie obowiązywania umowy

Umowa o świadczenie usług – wypowiedzenie

W kontekście postanowień dotyczących zakończenia obowiązywania umowy o świadczenie usług, należy wskazać, że każdą umowę o świadczenie usług można wypowiedzieć z ważnych powodów bez zachowania okresu wypowiedzenia. Rekomenduje się w szczególności określenie w umowie, co strony rozumieją przez pojęcie „ważnych powodów” poprzez wyliczenie w umowie konkretnych sytuacji, które uprawniałyby strony do wypowiedzenia umowy. Pozwoli to uniknąć wątpliwości, czy dana strona umowy złożyła oświadczenie o wypowiedzeniu z ważnych powodów. W razie bowiem wypowiedzenia umowy bez ważnego powodu biorący zlecenie odpowiedzialny jest za szkodę powstałą u dającego zlecenie wskutek wypowiedzenia.

Umowa o dzieło – odstąpienie

Odnośnie do umowy o dzieło, strony mogą w określonych sytuacjach od niej odstąpić. W przeciwieństwie do wypowiedzenia (dotyczącego umów o charakterze ciągłym), odstąpienie odnosi tzw. skutek ex tunc. Innymi słowy w następstwie odstąpienia od umowy dochodzi do zniweczenia stosunku umownego z mocą wsteczną aż do chwili jego powstania. Przyjmuje się, że umowa taka nigdy nie istniała, a strony muszą zwrócić sobie swoje wzajemne świadczenia. Zasadniczo zamawiający może odstąpić od umowy o dzieło wyłącznie w przypadkach określonych w kodeksie cywilnym lub w umowie o dzieło. Zatem brak jest tutaj tak daleko posuniętej swobody jak w przypadku wypowiedzenia umowy o świadczenie usług. Kwestia ta również może mieć istotne znaczenie w kontekście ewentualnego wyboru tej formy współpracy.

Prawo zamawiającego do odstąpienia od umowy dotyczy sytuacji, w której wykonawca opóźnia się z wykonaniem dzieła tak dalece, że nie jest prawdopodobne, że ukończy je w terminie. Podobnie, gdy wykonywa je w sposób wadliwy lub sprzeczny z umową pomimo wezwania do zmiany sposobu wykonywania dzieła.  Co do zasady zamawiający może odstąpić od umowy o dzieło w każdym czasie, jednak powinien wówczas zapłacić całość umówionego wynagrodzenia. Może on odliczyć wyłącznie to, co wykonawca zaoszczędził przez to, że dzieła nie wykonał. W realiach branży IT sytuacje, w których programista zaoszczędził przez to, że dzieła nie wykonał będą jednak należały do rzadkości.

Zakończenie

Mamy nadzieję, że powyższe informacje chociaż w niewielkim stopniu naświetliły najistotniejsze zagadnienia, jeżeli chodzi o właściwą redakcję umowy z programistą. Należy jednak podkreślić, że lista ta nie jest wyczerpująca i każda umowa wymaga indywidualnej analizy i oceny. Jeśli potrzebujesz więcej informacji na ten temat, zapraszamy do kontaktu z naszymi specjalistami, którzy wyjaśnią wszystkie wątpliwości. Zachęcamy również do zapoznania się z naszą ofertą umów IT.

Opublikowano: 7 kwietnia, 2021 / Kategorie: Prawa autorskie, Prawo IT / Tags: , , , /

Zostaw komentarz

siedem + siedem =

Informacja o Administratorze i treść Polityki prywatności znajduje się tutaj: (link)

Zapisz się na newsletter

Z naszą kancelarią nie zbłądzisz w świecie prawa IT.

Informacja o Administratorze i przetwarzaniu danych w celu wysyłki Newslettera znajduje się tutaj

Pełna treść Polityki prywatności znajduje się tutaj